жүзгіш машиналар

(Плавающие машины)

алдын ала дайындықсыз су бөгеттерінен өте алатын ұрыстық және көліктік (доңғалақты немесе шынжыр табанды) құралдар. Бірінші ұрыстық Ж.м. (автомобиль-қайықтар немесе амфибиялар) ХХ ғасырдың басында пайда болды. Орыс өнертапқышы И.Чайковский 1916 ж. жүзгіш сауытты автомобильдің жобасын жасады. 1919 ж. Ижорск зауытында Г.В. Кондратьевтің конструкциясымен жасалған жүзгіш танктің тәжірибелік үлгісі сыналды. 1920 ж. бірқатар елдерде де осыған ұқсас машиналардың үлгілері сыналды. Ж.м. Екінші дүниежүзілік соғыста көптеп қолданыла бастады. Қазіргі әскерлерде жүзгіш автомобильдер, шынжыр табанды (доңғалақты) транспортерлер, сауытты транспортерлер, жаяу әскердің ұрыстық машиналары және жеңіл танктер бар. Ж.м-лардың жүзгіштігін қамтамасыз ететін су өткізбейтін корпустары, суда жүруге арналған қозғалтқыштары, суда басқару механизмдері, сонымен қатар қосымша жабдықтары (суды ағызып шығаратын жүйелері) болады. Ж.м-ның суда жүруі үшін бұрандалы, роторлық-бұрандалы, су атқыш, шынжыр табанды және доңғалақты қозғалтқыштар қолданы-лады. Бұрандалы еспелер конструкциясының қарапайымдылығы мен беріктілігіне байланысты қолданысқа кеңінен тараған. Роторлық-бұрандалы қозғалтқыштар батпақты, құмды жерлерде, қалың қарларда, лайланған суларда жүруге арналған Ж.м-да қолданылады. Ол бұранда бетін құрайтын дәнекерленген пластиналары бар айналмалы екі немесе төрт цилиндрден тұрады. 1950 жылдардан бастап су атқыш қозғалтқыштар кеңінен қолданыла бастады. Шынжыр табанды қозғалтқыштардың тарту күші суға батқан шынжыр табанның төменгі бөлігінің айналу есебінен, ал доңғалақты машиналардың тарту күштері дөңгелектерінің айналу есебінен құрылады. Ж.м-дың жылдамдығы суда — 10—16 км/сағ.; су асты қанаттарында және ауа жастықтарындағы машиналардың жылдамдығы — 70 км/сағ-қа дейін және одан да көп болады, ал шынжыр табанды және доңғалақты қозғалтқыштар 5—10 км/сағ. жылдамдықты қамтамасыз ете алады. Ж.м-дың суда маневр жасауы (бұрылу, берілген траектория бойынша жылжу, тежеу, артқы жүріске көшу) жүзу кезінде басқару тетіктерінің көмегімен жүзеге асырылады. Арналуы бойынша Ж.м. ұрыстық машиналарға; жеке құрамды, қару-жарақты, техникаларды, материалдық құралдарды су бөгеттерінен өтумен бірге құрлықта тасымалдауға, теңіз десанттарын түсіруге, сонымен қатар теңіз айлақтары болмағанда кемелердің жүгін түсіруге арналған жүзгіш автомо-бильдер мен транспортерлерге — десантты-транспорттық; жүзбелі көпірлердің өздігінен жүретін арнайы тіректері мен сал қайықтар, негізінен, инженерлік әскерлердің қару-жарағында болатын және судағы жұмыстарды жүргізуге арналған көпірлердің құрылысы үшін қолданылатын жүзбелі құрылғыларға — арнайы машиналарға бөлінеді. Әдетте, Ж.м-да артық қысымды және ауаны тазартатын жабдықтары бар толық герметикалық бөлімдері болады. Жүзбелі транспортерлер мен автомобильдер өзін қорғау үшін пулеметтермен, сонымен қатар түнгі көру аспаптарымен, навигациялық жабдық-тармен, байланыс құралдарымен жабдықталған.